สารผลิตภัณฑ์พลอยได้จากกระบวนการฆ่าเชื้อ หรือ Disinfection-by-products: DBPs
เมื่อเราฆ่าเชื้อในน้ำโดยใช้สารออกซิไดซ์ เช่น
-
คลอรีน (Cl₂, NaOCl)
-
คลอรามีน (NH₂Cl)
-
โอโซน (O₃)
สารเหล่านี้ไม่ได้ทำปฏิกิริยาเฉพาะกับ “เชื้อโรค” เท่านั้น
แต่ยัง ทำปฏิกิริยากับสารอินทรีย์ธรรมชาติในน้ำ (Natural Organic Matter – NOM)
หรือสารอินทรีย์จากกระบวนการผลิต เช่น humic acid, fulvic acid, phenols ฯลฯ
→ เกิดเป็น “สารผลิตภัณฑ์พลอยได้จากกระบวนการฆ่าเชื้อ” (บางเอกสารราชการจะใช้ว่า “สารพลอยได้จากการฆ่าเชื้อ” หรือ “สารผลิตผลข้างเคียงจากการฆ่าเชื้อ”) ที่เรียกว่า DBPs (Disinfection By-products)
🔹 ตัวอย่างของสาร DBPs ที่พบมากที่สุด
| กลุ่มสารผลิตภัณฑ์พลอยได้จากกระบวนการฆ่าเชื้อ | ตัวอย่างสาร | แหล่งเกิด | หมายเหตุด้านสุขภาพ |
|---|---|---|---|
| Trihalomethanes (THMs) | Chloroform (CHCl₃), Bromoform (CHBr₃), Bromodichloromethane | คลอรีนทำปฏิกิริยากับสารอินทรีย์ในน้ำ | มีพิษต่อระบบตับและเป็นสารก่อมะเร็งกลุ่ม 2B (IARC) |
| Haloacetic Acids (HAAs) | Monochloroacetic acid, Dichloroacetic acid | เกิดจากการคลอริเนตสารอินทรีย์เช่นกัน | มีผลต่อระบบประสาทและตับ |
| Chlorate / Chlorite ions | ClO₃⁻ / ClO₂⁻ | จากการใช้ Sodium chlorite หรือ Chlorine dioxide | มีผลต่อเลือด (ลด hemoglobin) |
| Bromate (BrO₃⁻) | จากการใช้โอโซนในน้ำที่มี bromide | เป็นสารก่อมะเร็ง (IARC Group 2B) | |
| Nitrosamines (NDMA) | N-nitrosodimethylamine | จากการใช้คลอรามีน (Chloramine) | เป็นสารก่อมะเร็งที่มีความเสี่ยงสูงแม้ปริมาณน้อย |
🔹 ทำไมต้องระวัง DBPs🚧
แม้ปริมาณสารพวกนี้จะอยู่ในระดับ “ไมโครกรัมต่อลิตร (µg/L)” แต่การบริโภคต่อเนื่องยาวนานอาจส่งผลต่อสุขภาพ เช่น
-
เพิ่มความเสี่ยงต่อ มะเร็งตับ / ไต / กระเพาะปัสสาวะ
-
มีผลต่อ ทารกในครรภ์และระบบสืบพันธุ์
-
ทำให้เกิด กลิ่นและรสคลอรีนในน้ำประปา
🔹 มาตรฐานความปลอดภัย (WHO / USEPA / กรมอนามัยไทย)
| สาร | ค่ามาตรฐานสูงสุด (MCL) |
|---|---|
| Total THMs | 80 µg/L |
| Haloacetic Acids (HAA5) | 60 µg/L |
| Bromate | 10 µg/L |
| Chlorite | 1000 µg/L |
🔹 วิธีลดการเกิด DBPs
| วิธี | หลักการ |
|---|---|
| ลดสารอินทรีย์ในน้ำก่อนฆ่าเชื้อ | ใช้ Sand/Carbon filter, UF, หรือ Coagulation เพื่อลด NOM |
| ควบคุมโดสคลอรีนให้เหมาะสม | ไม่เติมเกินความจำเป็น (Residual Cl₂ 0.3–0.5 mg/L) |
| เปลี่ยนวิธีฆ่าเชื้อ | ใช้ UV หรือ Ozone + Carbon แทน เพื่อไม่มี DBPs |
| ติดตามตรวจวัด DBPs เป็นระยะ | โดยเฉพาะระบบน้ำดื่มและน้ำอุตสาหกรรม |
🔹 หมายเหตุ :
การฆ่าเชื้อด้วยรังสี UV เป็นกระบวนการแบบ physical disinfection ไม่มีสารเคมีเกี่ยวข้อง
ดังนั้นจะไม่ก่อให้เกิด สารพลอยได้จากการฆ่าเชื้อ (Disinfection By-products, DBPs)
เช่น THMs หรือ HAAs ที่มักพบในระบบคลอรีนและโอโซน
สรุปอีกหน่อย
DBPs คือสารตกค้างที่เกิดจาก “การฆ่าเชื้อด้วยสารเคมี” ซึ่งมีความเสี่ยงต่อสุขภาพในระยะยาว
การใช้ UV Disinfection จึงได้รับความนิยมในระบบผลิตน้ำสะอาดยุคใหม่ — เพราะปลอดจาก DBPs 100%
